Przebarwienia egzogenne – przyczyny, rodzaje, profilaktyka

Przebarwienia endogenne – podstawowe informacje

Istnieje wiele czynników wewnątrzpochodnych, które mogą powodować przebarwienia na zębach. Zalicza się do nich:

• anomalie chromosomowe uwarunkowane genetycznie,

• różnego rodzaju wady wrodzone oraz zaburzenia rozwijające się w okresie noworodkowym,

• wrodzone nieprawidłowości metaboliczne,

• przebyte choroby zakaźne,

• niektóre choroby ogólnoustrojowe (np. porfiria, torbielowe zwłóknienie trzustki, alkaptonuria, hiperbilirubinemia),

• wrodzony niedorozwój szkliwa,

• przyjmowanie niektórych leków, np. antybiotyków z grupy tetracyklin.

Należy oczywiście mieć świadomość, że przebarwienia na zębach towarzyszące wymienionym zaburzeniom i chorobom są tylko jednym z wielu ich objawów, często mało charakterystycznym. I tak np. brązowe przebarwienia na zębach mogą występować zarówno w przebiegu alkaptonurii, jak i porfirii, ale także u pacjentów przez długi czas przyjmujących leki i suplementy diety zawierające żelazo. Żółte przebarwienia na zębach mogą być efektem zarówno stosowania w dzieciństwie tetracykliny, jak i np. zwapnienia miazgi, czyli schorzenia wywołanego urazem zęba, którego objawy widoczne są zazwyczaj po około trzech miesiącach od jego wystąpienia. Zielonkawe, niebieskie, a czasem nawet czarne przebarwienia na zębach u dzieci bywają objawem anemii hemolitycznej – w tym jednak przypadku leczenie nie jest konieczne, gdyż znikają one wraz z dorastaniem dziecka. Z kolei matowe, białe przebarwienia na zębach to najczęściej objaw zbyt wysokiej podaży fluoru w wodzie, paście do zębów, preparatach do fluoryzacji oraz żywności.

Przebarwienia egzogenne – jakie są ich przyczyny?

Przebarwienia egzogenne powstają na skutek działania czynników zewnętrznych. Substancje barwne bezpośrednio odpowiedzialne za ich rozwój mogą kumulować się w złogach nazębnych, na zewnętrznej powierzchni szkliwa oraz w głębszych tkankach zęba.

I tak przebarwienia egzogenne mogą wynikać z obecności:

• substancji pochodzących z produktów spożywczych (np. taniny obecnej w kawie, herbacie i winie, betakarotenu znajdującego się w marchwi oraz betalainy odpowiadającej za intensywną barwę buraków) oraz używek (np. nikotyny znajdującej się w papierosach oraz tytoniu do żucia, a także marihuany, której stosowanie powoduje wyraźnie przebarwienia części przyszyjkowej zębów),

• złogów nazębnych będących efektem nieprawidłowej higieny jamy ustnej – ich barwa uzależniona jest m.in. od obecności konkretnych rodzajów bakterii (np. kolonie Porphyromonas odpowiadają za czarne zabarwienie złogów, a bakterie Actinomyces syntetyzują chlorofil zawierający zielonożółty pigment i tworzą zielony nalot na powierzchniach licowych zębów siecznych) oraz reakcji chemicznych, jakie zachodzą między substancjami znajdującymi się w żywności (np. żelazem) a białkami płytki nazębnej,

• próchnicy – kredowe, białe przebarwienia na zębach są obserwowane u pacjentów z próchnicą początkową o szybkim przebiegu, z kolei ciemne przebarwienia na zębach – szare, brązowe, czasem nawet czarne – gdy próchnica ma przebieg przewlekły.Istotne jest to, że przebarwienia na zębach nie pojawiają się gwałtownie, z dnia na dzień. Początkowo są to delikatne naloty, widoczne w okolicach przyszyjkowych albo międzyzębowych, powoli zmieniające barwę zębów. W takich początkowych stadiach wykrywają je lekarze dentyści lub higienistki stomatologiczne w trakcie rutynowych badań, przeglądów czy zabiegów higienizacyjnych.

Istotne jest to, że przebarwienia na zębach nie pojawiają się gwałtownie, z dnia na dzień. Początkowo są to delikatne naloty, widoczne w okolicach przyszyjkowych albo międzyzębowych, powoli zmieniające barwę zębów. W takich początkowych stadiach wykrywają je lekarze dentyści lub higienistki stomatologiczne w trakcie rutynowych badań, przeglądów czy zabiegów higienizacyjnych.

Jak usunąć przebarwienia na zębach?

O ile przebarwienia endogenne najczęściej wymagają specjalistycznego leczenia prowadzonego przez dentystę (wybielanie nakładkowe albo gabinetowe, mikroabrazja powierzchni szkliwa, licówki oraz korony protetyczne), o tyle egzogenne przebarwienia na zębach można usunąć, a także zapobiegać ich ponownemu rozwojowi poprzez profesjonalne zabiegi higienizacyjne, edukację pacjenta w zakresie prawidłowej higieny jamy ustnej oraz zmianę jego nawyków.

Zabieg higienizacji zębów w celu usunięcia przebarwień

Na zabieg higienizacji pozwalający usunąć większość przebarwień egzogennych, wynikających ze spożywania produktów zawierających barwniki, palenia papierosów czy picia dużych ilości kawy, jak i obecności złogów nazębnych, składa się:

• skaling – pozwalający na rozbicie i usunięcie zmineralizowanego kamienia nazębnego, osadów oraz powierzchownych przebarwień, obecnie wykonywany najczęściej przy użyciu skalerów mechanicznych, które skracają czas zabiegu oraz minimalizują dyskomfort pacjenta (wyróżnia się skalery ultradźwiękowe magnetostrykcyjne orazultradźwiękowe piezoelektryczne),

• piaskowanie - zabieg pozwalający na precyzyjne oczyszczenie zębów z pozostałości kamienia, złogów i osadów, wykonywany przy użyciu tzw. piaskarki, czyli urządzenia wyposażonego w dyszę wypuszczającą pod ciśnieniem mieszaninę powietrza, wody i specjalnego piasku dentystycznego,

• polerowanie - kończący higienizację zabieg oczyszczania zębów przy pomocy specjalnej pasty, szczoteczki i gumki.

Po zabiegu higienizacji wskazane jest zastosowanie w celach profilaktyczno-ochronnych preparatów fluorowych, np. w postaci specjalistycznych lakierów. Higienizację zaleca się wykonywać co najmniej dwa razy do roku, choć u pacjentów mocno narażonych na przebarwienia (np. palaczy albo osoby pijące duże ilości kawy) wskazane mogą być nawet trzy-cztery zabiegi rocznie.

Usuwanie przebarwień egzogennych wybielającymi pastami do zębów

Przebarwienia egzogenne - powstałe np. na skutek spożywania kawy, herbaty albo palenia tytoniu - są w stanie usunąć mechanicznie (poprzez działanie abrazyjne) wybielające pasty do zębów. Ich działanie opiera się na zawartości odpowiednich substancji ściernych, np. węglanu wapnia, wodorotlenku wapnia, tlenku krzemu albo wodorotlenku magnezu. Są one obecne we wszystkich pastach do zębów, ale w tych o działaniu wybielającym ich ilość może wynosić nawet 50%. Dla działania abrazyjnego istotny jest także kształt i wielkość drobin ściernych - powinny mieć one kształt jak najbardziej zbliżony do kulistego, a wielkość nieprzekraczającą 10 mikrometrów. 

Warto przy tym pamiętać, że substancje te działają ściernie nie tylko na osady, ale również na szkliwo i zębinę. Dlatego ich stosowanie powinno być kontrolowane przez specjalistów, z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb pacjentów (np. u osób z nadwrażliwością ich użycie może powodować dolegliwości bólowe). Konieczny jest także instruktaż prawidłowej higieny jamy ustnej - długotrwałe stosowanie past wybielających ze wskaźnikiem RDA powyżej 100, nieprawidłowa technika szczotkowania, zbyt dużo wkładanej w to siły oraz twarde włosie szczoteczki mogą bowiem dać efekty w postaci uszkodzenia tkanek twardych zębów. 

Źródła:

1. Kasiak M., Kasiak M., Wybielanie i rozjaśnianie zębów – przegląd piśmiennictwa, Farmacja Polska, 2010, nr 66 (1), s. 62–67.

2. Kahvec O., Fidecki M., Jodkowska E., Przebarwienia zębów: diagnoza i leczenie, Nowa Stomatologia, 2007, nr 4, s. 143–149.

3. Derbiszewski R., Kowalczyk D., Zdebski K., Węsierska K., Jarząbek A., Gońda-Domin M., Wieczkowska I., Przebarwienia zębów – problem współczesnej stomatologii, Magazyn Stomatologiczny, 2017, nr 11, s. 2–8.

4. Matthews-Brzozowska T., Surdacka A., Jóźwiak K., Ocena mikroskopowa drobin surowców ściernych niektórych past do zębów. Czasopismo Stomatologiczne, 1991, nr 44 (6), s. 416–418.

5. Mintzberg-Wachowicz P., Zabieg higienizacji na przestrzeni wieków, Asysta Dentystyczna, 2020, nr 1, s. 33–39.