Laktacja – co to takiego? Kiedy występuje i jakie mogą być z nią problemy?

Co to jest laktacja?

Laktacja jest kontrolowana przez hormony wytwarzane przez przysadkę mózgową: prolaktynę i oksytocynę. Pierwszy z wymienionych jest uwalniany podczas stymulacji piersi przez ssanie w momencie przystawienia dziecka, drugi – także po podrażnieniu mechanoreceptorów brodawek sutkowych, ale ponadto podczas bliskiego kontaktu z dzieckiem, a nawet czułych myśli o maluszku. Podczas laktacji hormony te stymulują się nawzajem.

Początki karmienia piersią bywają trudne. W ciągu pierwszych kilku tygodni po porodzie obserwuje się, że im więcej dziecko ssie i stymuluje sutek, tym większa ilość prolaktyny w organizmie mamy i tym więcej mleka w piersiach. Efekt ten jest szczególnie ważny w momencie stabilizowania laktacji, później nie ma tak dużego znaczenia. Oprócz hormonów i ssania piersi przez niemowlę laktacja jest uzależniona również od innych czynników, takich jak: komfort mamy (stres, napięcie mogą powodować problemy z laktacją), stałe pory karmienia piersią, prawidłowa technika chwytania brodawki przez bobasa.

Warto pamiętać, że zalety karmienia piersią są niezaprzeczalne – mleko matki zawiera wszystkie niezbędne składniki odżywcze, witaminy i minerały potrzebne do prawidłowego wzrostu i rozwoju niemowlęcia. Ponadto znajdują się w nim przeciwciała, które pomagają chronić dziecko przed infekcjami. Jest to najwłaściwszy sposób karmienia przez co najmniej pierwszych 6 miesięcy życia dziecka (zgodnie z zaleceniami WHO). Mimo tego, decyzję o karmieniu piersią podejmuje kobieta – jeśli z jakichś względów nie chce lub nie może karmić swojego dziecka w ten sposób, nikt nie powinien wpędzać jej w poczucie winy ani kwestionować tej decyzji.

Fazy laktacji

Produkcja mleka kobiecego rozpoczyna się w ciąży, jednak gruczoły sutkowe przygotowują się do tego już w okresie pokwitania. W związku z tym wyróżnia się kilka faz laktacji:

• Mammogeneza – to pierwszy etap laktacji, który zaczyna się w okresie dojrzewania i jest inicjowany przez wzrost stężenia hormonów: progesteronu oraz estrogenu. W przygotowaniu gruczołów do produkcji mleka rolę odgrywają też m.in.: insulina, kortyzol, tyroksyna, prolaktyna, laktogen łożyskowy.

• Laktogeneza – to drugi etap laktacji, który polega na przygotowywaniu się gruczołów sutkowych do pełnienia funkcji wydzielniczej, ma on miejsce w czasie ciąży. Wówczas tworzą się nowe zraziki wydzielnicze, zwiększa się ukrwienie tkanek, a piersi ulegają powiększeniu. Zmiany te zachodzą na skutek działania hormonów produkowanych przez gruczoły dokrewne oraz przez łożysko. Około 16–20. tygodnia ciąży w kanalikach pojawia się siara – w tym czasie przyszła mama może zauważyć niewielkie jej ilości wypływające z sutków.

• Galaktogeneza – rozpoczęcie wydzielania mleka po wydaleniu łożyska.

• Galaktopoeza – utrzymywanie wydzielania mleka w połogu.

• Galaktokineza – wydalanie mleka.

Problemy z laktacją po porodzie

Najczęściej występujące problemy z karmieniem piersią to:

• Ból brodawek – bolące brodawki to bardzo częsty problem, występujący głównie na początku karmienia. Najczęstszą ich przyczyną są zmiany hormonalne zachodzące w organizmie świeżo upieczonej mamy, a także nieprawidłowa technika karmienia. Aby złagodzić podrażnienia, warto smarować sutki własnym mlekiem, można też zastosować specjalne kompresy lub maść z lanoliną. Dobrym rozwiązaniem jest także konsultacja z doradcą laktacyjnym.

• Niewystarczająca ilość mleka w pierwszych tygodniach po porodzie – część mam sądzi, że ma za mało pokarmu, ponieważ noworodek często domaga się karmienia i jest niespokojny. Tymczasem sytuacje, że mleka w piersiach jest faktycznie za mało, zdarzają się bardzo rzadko. Dla maluszka ssanie piersi to nie tylko zaspokajanie głodu, ale także potrzeby bliskości (mamy często mówią, że maluch „wisi na piersi” – jest to całkowicie normalne, o ile dziecko prawidłowo przybiera na wadze). Co ważne, im częściej kobieta przystawia malucha, tym większa produkcja mleka, z kolei dokarmianie butelką może zmniejszać ilość pokarmu. Aby pobudzić laktację, warto także stosować zdrową, zbilansowaną dietę oraz unikać stresu.

• Kryzys laktacyjny – to sytuacja, w której zwiększa się zapotrzebowanie na mleko ze strony dziecka, a piersi „nie nadążają” z jego produkcja. Najczęściej ma to miejsce w trakcie tzw. skoków rozwojowych, maluszek jest wówczas rozdrażniony, płaczliwy, częściej niż zwykle wybudza się ze snu. Zazwyczaj taka sytuacja trwa 2–3 dni, w tym czasie organizm kobiety przystosowuje się do zwiększonego zapotrzebowania na pokarm i sytuacja się normuje.

• Zapalenie piersi – gdy dziecko jest niewłaściwie przystawiane, piersi nie są całkowicie opróżnianie lub pojawia się nawał, może dochodzić do powstania stanu zapalnego. Pierś jest wówczas obrzęknięta, bardzo bolesna, często pojawia się gorączka powyżej 38,5°C. Należy wówczas jak najczęściej podawać dziecku pierś, warto też stosować okłady – przed karmieniem rozgrzewające, a po karmieniu chłodzące. Można również przyjmować środki przeciwbólowe. Jeśli wspomniane metody nie przyniosą ulgi, niezbędne jest skonsultowanie z lekarzem, który prawdopodobnie wdroży antybiotykoterapię.